Waarom moet ISBN eigenlijk numeriek blijven?

Het Internationaal Standaard Boek Nummer of ISBN bestaat tegenwoordig uit 13 cijfers en heet daarom ook wel ISBN-13 of ISBN/EAN. Dat laatste omdat het gewoon een artikelnummer is dat binnen de Europese Artikel Nummering valt. Eigenlijk zijn er bij een ISBN maar 9 cijfers die er echt toe doen (en die waren er in 1967 bij de voorloper van ISBN ook al). De rest is later toegevoegd, om te beginnen het controleteken op de laatste positie en later is er een 3-cijferige artikelgroep voor geplakt. Ieder ISBN begint daarom met drie cijfers die de artikelgroep 'boeken' aangeeft. De volgende 9 cijfers geven het taalgebied aan, de uitgever en het eigenlijke boeknummer. Theoretisch kunnen er dus 999,999,999 boeken een eigen ISBnummer krijgen. Dat mag veel lijken, 1 miljard minus 1, maar als je bedenkt dat er een heleboel nummers niet meer beschikbaar zijn omdat ze bijvoorbeeld gereserveerd waren door inmiddels niet meer bestaande uitgevers, dan is het werkelijk beschikbare aantal beduidend lager. Weliswaar is naast artikelgroep 978 een nieuwe artikelgroep 979 toegevoegd en naast de taalcode 90 (voor Nederland en Vlaanderen) is er een code 94 bijgekomen, maar het is duidelijk dat er grenzen zijn aan de groei. En die groei is er, tegenwoordig meer dan ooit, bijvoorbeeld door ontwikkelingen als POD* en de tendens om van iedere uitgave ook een e-boek te maken. Daarbij komt dat iedere wijziging in uiterlijk of inhoud van een boek om een nieuw ISBN vraagt. Van sommige titels bestaan tientallen ISBnummers en daar bestaat geen zichtbare relatie tussen. Kan dat niet anders?

Ja, dat kan. Vanaf heden is ISBN/X (lees: ISBN eXtended) beschikbaar en kunnen alfanumerieke ISBN-codes worden gemaakt. Hiermee kunnen van een origineel (numeriek) ISBN afgeleide producten van een eigen, unieke bestelcode worden voorzien. Denk aan het e-boek als afgeleide van het papieren boek, fragmenten (tekst, beeld, geluid), promotiefilmpjes, recensies en noem maar op. Kijk voor meer informatie op http://isbnx.nl/.

*Publishing On Demand, ook wel Printing of Producing On Demand genoemd, betekent dat een boek pas geproduceerd wordt als het is besteld. Hierdoor kunnen ook kleine oplagen rendabel worden geproduceerd.

Met 'metatitels' meer marketingmogelijkheden. Mooi man!

Je hebt als auteur of uitgever naast je paperback nog een of meer andere verschijningsvormen van een titel in de aanbieding. Iets wat op zich niet nieuw is maar wel steeds vaker voorkomt, bijvoorbeeld omdat er naast de gebonden en/of ingenaaide uitgave ook een e-boek beschikbaar is. Zou het dan niet handig zijn als mensen die op zoek zijn naar die titel alle verschijningsvormen en andere informatie van en over die titel krijgen voorgeschoteld zodat er een optimale keuze kan worden gemaakt?

Daar is natuurlijk al eerder over nagedacht en dat heeft bijvoorbeeld geleid tot een nieuw internationaal registratiesysteem naast het bestaande ISBN*. Bij dit nieuwe ISTC** systeem wordt aan iedere verschijningsvorm van een titel dezelfde code toegekend zodat die koppeling tot stand kan worden gebracht. Of dit initiatief van de grond zal komen is vooralsnog moeilijk te beoordelen, zeker is dat het de nodige tijd zal vergen voor het zover is. Waarom is er eigenlijk niet voortgeborduurd op het ISBN-systeem dat al wel volledig is ingeburgerd en bovendien goed werkt? Het argument dat de ISB-nummers op beginnen te raken snijdt geen hout, er kunnen immers desnoods best enkele karakters aan worden toegevoegd. De ISTC-code heeft 16 tekens, dat is drie meer dan ISBN. Er is dus nog volop ruimte binnen het ISBN-systeem wil ik maar zeggen. Bovendien kan ISBN best alfanumeriek worden gemaakt (net als ISTC) en dat geeft ook een zee aan uitbreidingsmogelijkheden.

Welk systeem er ook komt, ISTC of een uitbreiding van ISBN (ik stel voor dit ISBC*** te noemen), het gaat erom dat alle informatie over een titel op een overzichtelijke en aantrekkelijke manier wordt gepresenteerd. De consument moet direct kunnen zien wat er te koop is en, liefst met een enkele muisklik, tot aanschaf over kunnen gaan. Mijn oplossing daarvoor is het idee van de metatitel, met het metaboek en het containerboek als implementaties daarvan. Het verschil tussen deze drie is vrij eenvoudig uit te leggen. Bij metatitel en metaboek gaat het over een titel inclusief alle beschikbare informatie en verschijningsvormen, bij het containerboek is niet de titel het bindend element maar een ander criterium, bijvoorbeeld alle titels van een auteur of alles over een bepaald onderwerp. Verder is er nog een technisch verschil, namelijk de toegankelijkheid. Zo is de metatitel feitelijk een website en daarvoor is dus een werkende internetverbinding nodig, terwijl het metaboek een (digitaal) boek is en dus ook offline geraadpleegd kan worden. Een containerboek kan eveneens in twee versies worden aangeboden, online en offline.

Wie kan een metatitel (of een van de andere varianten) publiceren? In principe is dat iedereen, al zal degene die de rechten van een titel bezit de meest aangewezen persoon of instantie zijn. Maar zolang er geen content van andere rechthebbenden wordt geopenbaard is er niets op tegen dat iemand bijvoorbeeld een containerboek over een favoriete schrijver publiceert. Daarbij kan, op basis van het citaatrecht, ook op beperkte schaal content worden toegevoegd aan het containerboek om het voor de lezer aantrekkelijk te maken.


* International Standard Book Number
** International Standard Text Code
*** International Standard Book Code

Is ISTC de oplossing of kan het simpeler?

Binnenkort wordt in Nederland en Vlaanderen een nieuw registratiesysteem voor boektitels geïntroduceerd, de International Standard Text Code of kortweg ISTC. Hiermee kunnen alle verschijningsvormen van een titel aan elkaar worden gekoppeld zodat men direct kan zien welke producten er zijn en of die ook leverbaar zijn. Dat is handig voor wie een bepaald boek zoekt en wil kunnen kiezen uit het totale aanbod. Van veel boeken zijn inmiddels 2 of meer vormen beschikbaar, bijvoorbeeld een gebonden editie, een paperback en een e-boek. Als ISTC een succes wordt, en het internationale ISTC-agentschap doet er alles aan om dit te verwezenlijken, moeten wij straks in de ISTC-databank gaan zoeken in plaats van in een webshop of zoekmachine. Meta4Books (de vroegere Boekenbank) en Bureau ISBN (lees het Centraal Boekhuis) zijn 2 van de inmiddels 10 lokale ISTC-agentschappen die voor Vlaanderen en Nederland ISTC-nummers gaan uitgeven. Het eerste jaar kunnen leden van de Boek.be en de NUV gratis hun titels aanmelden, niet-leden betalen 10 euro exclusief BTW.

De vraag is of een geheel nieuw en gecentraliseerd systeem naast het ISBN-systeem wel kans van slagen heeft in de tegenwoordige tijd. Om te beginnen heeft men een nogal bizar nummersysteem bedacht waarbij de eerste 3 tekens aangeven welk agentschap het nummer heeft uitgegeven en de volgende 4 cijfers het jaar van uitgifte van het ISTC-nummer. Dat zijn al 7 posities die op zich weinig informatie bieden. De volgende 8 posities vormen de eigenlijke code en de laatste positie dient als (alfanumeriek) checkdigit. Bij elkaar bestaat een ISTC-code dus uit 16 tekens, drie meer dan een ISB-nummer. Als voorbeeld geeft Meta4Books ISTC-nummer A08 2002 12B4A105 7 en dat komt nogal merkwaardig over. De code A08 staat daarbij voor Meta4Books als uitgevende instantie, maar het jaartal 2002 suggereert dat dit nummer 10 jaar geleden al is toegekend, terwijl Meta4Books officieel nog van start moet gaan.

Al met al lijkt een oplossing binnen het ISBN-systeem aanzienlijk eenvoudiger en zeker zo effectief. Men kan immers een ISBN toekennen aan een “metatitel” en daar alle verschillende verschijningsvormen en overige metadata als hyperlinks aan toevoegen. Eventueel kan men een bepaalde serie nummers reserveren voor deze “metatitels” maar strikt noodzakelijk is dat niet.

Meta4Books geeft op haar website de volgende verduidelijking: “De aanvraag en de registratie in het boek verloopt op dezelfde manier als momenteel voor ISBN-aanvragen: manueel of via automatische procedure (op basis van ISTC-Onix). De aanvragen zullen vanaf voorjaar 2012 via Meta4books verlopen.
In theorie kan iedereen een ISTC voor een werk aanvragen (auteur, uitgever, beheersvennootschap, boekhandel, bibliotheek, andere). Het is uiteraard het meest voor de hand liggend dat de rechthebbende (auteur of uitgever) hierin het voortouw neemt.Het ISTC-nummer moet, net als het ISBN, gepubliceerd worden in de colofon van de publicatie, tenzij het nummer retroactief wordt toegekend.”
Meta4Books begint deze maand al met het toekennen van ISTC-nummers en het Centraal Boekhuis verwacht in maart klaar te zijn om ISTC op te nemen in CB Online.
Lees ook het artikel van Maarten Dessing in Boekblad op http://bit.ly/wa4eV8 en de informatie die Meta4Books op haar website geeft op http://bit.ly/zsh2LJ.